تأملی در آیه : مالک یوم الدین

در مطلع محتواها پسندیدیم که تأملی در یک آیه از کلام خدا داشته باشیم. إن شاء الله به استعانت خداوند سرفصل بابرکتی به ثمر آید. در جلسات بعد از ابتدای سرفصل‌ها (پیام، موضوع، پردازش ...) به ترتیب شروع می‌کنیم و پیش می‌رویم. پس انشاء الله هرچه زودتر مطالب خودتان را به دست ما برسانید

آنچه در پیش رو می آید یک نمونه از فیش‌نویسی است، مربوط به آیه‌ی «مالک یوم الدین» از سوره مبارکه فاتحه.

یاد گرفته‌ایم که هیچ فیشی بدون برداشت ننویسیم! برداشت‌هایی به روش: برداشت از لغات و واژگان، برداشت  از سیاق، برداشت از لوازم، برداشت ارتباطی و....

 

*****************

متن فیش: آیه ی شریفه«مالک یوم الدین»

*****************

برداشت‌هایی از آیه‌ی مبارکه:

 

1. فرق دنیا و آخرت: خداوند گرچه نسبت به هر دو سرا مالکیت تام دارد، لکن جلوه‌های اعمال مالکیت خداوند در آخرت بیشتر از دنیاست و لذا به طور ویژه این صفت مالکیت به روز قیامت نسبت داده شده است.

صفت مالک بودن برای خداوند به معنای ملکیت اعتباری نیست! بلکه به معنای سلطه و اشراف تام است که چنین سنخی از مالکیت تنها برازنده‌ی خداوند است و در این حیث مالکیت خداوند در دنیا و آخرت هیچ فرقی ندارد. چیزی که هست اینکه خداوند در این دنیا به اختیار خویش به بندگان اختیاراتی داده که برخی از آنان این قدرت را در خلاف مسیر رسم عبودیت استفاده می‌کنند، و با این حال خداوند مانع آن‌ها از این کارها نمی‌شود.

در این دنیا به ظالمین اجازه داده شده تا هر کاری که می‌خواهند انجام دهند! خداوند در کمین ایستاده، نظاره می‌کند و عجله‌ای برای مکافات اعمال ندارد (إنّ ربّک لبالمرصاد/فجر 14). در حالی که در آخرت هیچ کس نمی‌تواند برای فرار از مالکیت خدا به چیز دیگری پناه ببرد؛ اسباب و واسطه‌ها قطع می‌شوند «تقطعت بهم الاسباب/بقره 166»، خویشاوندی‌ها از بین می‌رود و بی‌اثر می‌شود «فلا أنساب بینهم/مؤمنون 101»، مال و فرزند و دیگر مظاهر قدرت در این دنیا، برای آن دنیا بی‌فایده می‌شوند «یوم لا ینفع مال و لا بنون/شعراء 88»، و این همان اقتدار بی‌نهایت خداوند است.

در آیه‌ی دیگر خداوند یوم‌الدین را تفسیر نموده و فرموده: «ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یوْمُ الدِّینِ* یوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَیئًا وَالْأَمْرُ یوْمَئِذٍ لِلَّهِ /انفطار 18-19».

2. توجیه ممنوع، حجّت داشته باشید: وقتی در آن دنیا همه‌کاره خداست، وقتی در آن دنیا خدا طور دیگری معامله می‌کند (إنّ الله شدید العقاب/مانده 2)، وقتی در آن دنیا زبان به توجیه گناه باز نمی‌شود (لا یؤذن لهم فیعتذرون/مرسلات 36)، انسان عاقل به خود می‌آید که تدبیری بیندیشد تا در مقابل خدا سربلند باشد. احتمالش هم هولناک است که خداوند بخواهد با عدلش با ما برخورد کند...

3. توجه به معاد: این آیه تذکری برای آینده است برای آن‌هایی که نسبت به آن غافل‌اند. این را در نمازهای روزانه با خود مرور می‌کنیم که آینده و هدفی در کار است و برای آن روز که همه کاره خداست باید زحمت کشید. از امام رضا علیه‌السلام در تفسیر سوره‌ی مبارکه حمد وارد است: «مالک یوم الدین: اقرار له بالبعث والحساب والمجازاة/علل الشرائع ج1ص260».

4. فرصت عمل- فرق دنیا و آخرت: یوم الدین یعنی روز جزا، و این خصیصه‌ی آن دنیاست که با آن از این دنیا متمایز می‌شود.  لازم است فرصت را غنیمت بشماریم و برای روزی که دیگر مهلتی برای جمع‌آوری ثواب نیست، خود را آماده کنیم. (إنّ الیوم عمل ولا حساب وغداً حساب ولا عمل/نهج البلاغه خطبه42).

5. جلوه‌های ستودنی صفات الله، وجه ستایش خدا، نقش تربیتی معاد: یکی از صفات ویژه‌ی خداوند که به خاطر آن هر روز زبان به تحسین خدا می‌گشاییم، همین صفت صاحب روز جزا بودن است (الحمد لله... مالک یوم الدین). از بالاترین تدبیرات ربّ العالمین این است که برای هدایت بندگان به سمت کمال، سائغ و قائدی به نام بهشت و جهنّم قرار داده است. جایگاه معاد در پازل تربیتی انسان‌ها روشن و انکارناپذیر است.

6. خوف در کنار رجاء: در کنار آیه‌ی قبل که آیه‌ی رجاء است (الرحمن الرحیم) این آیه، آیه خوف و انذار و هشدار است تا مانع از این باشد که انسان نسبت به مکافات اعمالشان بی‌توجه باشد. در احوالات امام زین‌العابدین وارد است که «کان علی بن الحسین [علیهما السلام] إذا قرأ مالک یوم الدین یکرّرها حتّی یکاد أن یموت!».

 

 

********************

منبع: تفسیر نور و ...